Radykalizacja agendy społecznej UE - Maciej Gołubiewski MPP

danfoss

Radykalizacja agendy społecznej UE - Maciej Gołubiewski MPP

Poprzez traktat z Maastricht z 1992 r. Europejczycy powołali do życia Unię Europejską (UE) dla osiągnięcia większej jedności politycznej. Tym samym UE przestała istnieć jako zwykły wspólny rynek, a zaczęła rozwijać unię polityczną z ambicjami sięgającymi wspólnoty konstytucyjnej. Poprzez reformy traktatowe w latach 90-tych, Unia Europejska usprawniła i skonsolidowała mechanizmy prawne i instytucjonalne, które pozwoliły jej na bardziej efektywną działalność w kwestiach praw człowieka i polityki społecznej w Europie i poza nią. Umożliwiły one powstanie nowej Agencji Praw Podstawowych, jak również dały impet dyrektoriatom generalnym, które coraz odważniej angażują się w kwestie niedyskryminacji, równości, praw podstawowych oraz ambitne programy pomocy w krajach rozwijających się. Działalność ta staje się coraz bardziej upolityczniona nie tylko przez usprawiedliwione zaangażowanie Parlamentu Europejskiego, ale również przez bardziej już kontrowersyjne działania nieformalnych grup nacisku, którym często udaje się uzyskać uprzywilejowany status i dostęp do centrów projektujących legislację i implementujących programy społeczne w Komisji Europejskiej (KE). W efekcie, UE stała się źródłem finansowego oraz politycznego wsparcia dla wielu organizacji pozarządowych, które promuj ą legalizację aborcji oraz są nieprzychylne tradycyjnym formom rodziny i religii. Celem tego studium jest opis mechanizmów i podanie przykładów aktywności instytucji UE w tych kontrowersyjnych sferach, które często umykają uwadze komentatorów wciąż postrzegających Unię taką, jaką pierwotnie była - organizację traktatową, która miała za zadanie chronić pokoju i stabilności ekonomicznej na kontynencie europejskim.
Artykuł posiada cztery główne części. Pierwsza proponuje ogólną narrację rozwoju politycznego UE i szkicuje mechanizmy dialogu społecznego i wspólnotowych programów działań, które mają najbardziej polityczny wpływ na interpretację praw człowieka i mandatu polityki społecznej UE w kwestiach życia, rodziny i religii. Druga część skupia się głównie na opisie kontekstu prawnego tych kwestii. Trzecia część ilustruje jak mechanizmy i prawne interpretacje opisane w poprzednich sekcjach przekładaj ą się na konkretne działania wybranych instytucji UE (głównie dyrektoriatów generalnych Komisji). Artykuł kończy się krytyką powyżej opisanych mechanizmów i podaje kilka rekomendacji ich reformy.

l. INTEGRACJA, BIUROKRACJA l KWESTIE MORALNE W POLITYCE SPOŁECZNEJ UE

Trudno jest początkom UE przypisać konkretną ideologię. Po II Wojnie Światowej powstał konsens pomiędzy partiami chrześcijańskiej demokracji i socjaldemokracji, iż pokój może zostać osiągnięty jedynie poprzez bliską współpracę państw europejskich. Jeszcze w latach 50-tych i 60-tych we wszystkich państwach założycielskich, poza Francją, partie chadeckie utrzymywały się niemalże cały czas przy władzy. Politycy katoliccy, tacy jak Alcide de Gasperi, Robert Schuman czy Konrad Adenauer, dostarczali dyplomatycznego impetu oraz politycznego przywództwa we wczesnych latach integracji europejskiej. W ich zamyśle pokój nie miał „powstać od razu ani w całości", jak twierdzili zwolennicy ideologii totalitarnych, ale zbudowany miał być „przez konkretne realizacje, tworząc najpierw rzeczywistą solidarność"1 umożliwiającą kontakty osobiste pomiędzy obywatelami państw europejskich oraz pozwalającą im na nieskrępowane korzystanie z ich twórczych i przedsiębiorczych talentów. Kluczowym elementem projektu miała być Wysoka Władza (przekształcona następnie w Komisję), która, choć składać się miała z osób wyznaczonych przez rządy każdego z państw członkowskich, miała być niezależna od interesów narodowych. W następujących dekadach projekt ten osiągnął ogromny sukces. Członkostwo w UE przysporzyło gigantycznych korzyści finansowych uczestniczącym w niej państwom, bynajmniej nie jedynie poprzez wspólny wysiłek UE pomocy biedniejszym krajom europejskim w ożywieniu ich gospodarek. Utworzenie tzw. „funduszy strukturalnych" w drugiej połowie XX w. kontynuowało projekt odbudowy ekonomicznej początkowo zapewniany przez amerykański Plan Marshalla. Zarówno główne nurty partii lewicowych, jak i prawicowych mogą sobie złożyć gratulacje za dokonanie tego osiągnięcia.

Sekularyzacja i deficyt demokracji

Pierwszy wstrząs dla instytucji europejskich przyszedł wraz z francuskim prezydentem Charlesem de Gaulle'm, który umocnił zasadę narodową (często zwaną modelem międzyrządowym) we Wspólnotach Europejskich. Konsensus został zastąpiony twardymi negocjacjami pomiędzy ministrami państwowymi, starającymi się ustalić wspólne polityki. Komisja została przyćmiona przez tradycyjna dyplomację kierowaną względami narodowymi. W międzyczasie, wraz z rozrastaniem się UE stawała się coraz bardziej zróżnicowana pod względem kulturowym i politycznym. Postępująca sekularyzacja zaczęła podmywać podstawę partii chrześcijańskiej demokracji, które zaczęły przegrywać wybory w latach 70-tych i 80-tych i w efekcie zwróciły się w kierunku elektoratu niewyznaniowego. Wydarzenia 1968 r.: wprowadziły na scenę neomarksizm, który wpłynął na filozoficzną debatę nt. UE. Powstanie nowej lewicy oraz partii alternatywnych, takich jak zieloni, przesunęło agendę polityczną od spraw ściśle gospodarczych w kierunku zagadnień społecznych. To wszystko w naturalny sposób wpłynęło na agendę UE, która od Traktatu z Maastricht (a tym bardziej od Traktatu z Amsterdamu z 1997 r.) zaczęła szeroko obejmować regulacje społeczne. Ogromnego znaczenia jest fakt, że poprzez lata Europejski Trybunał Sprawiedliwości (ETS) ustalił swojąnadrzędność nad sądami narodowymi w sprawach powierzonych UE przez traktaty.
Według części współczesnych krytyków, UE stała się więc narzędziem dla narodowych establishmentów politycznych w celu uchwalania niepopularnych polityk, za które poszczególne narody mogłyby ich osądzać w ich własnych krajach. Dla innych, UE stała się autonomiczną biurokracją, którą podkopuje suwerenność narodową. Oba podejścia akcentuj ą fakt, że UE jest głęboko niedemokratyczna, gdyż znajduje się poza jakąkolwiek skuteczną kontrolą parlamentarną w państwach członkowskich. Polityki ustanawiane poprzez skomplikowane procedury decyzyjne w UE dotyczą, lub potencjalnie mogą dotyczyć (mniej lub bardziej bezpośrednio), wielu obszarów, które z reguły zarezerwowane są dla narodowych lub lokalnych ciał demokratycznych. Tym samym zasługują na ostrożne badanie przez zainteresowanych zachowaniem narodowej i lokalnej kontroli nad takimi politykami i tradycjami konstytucyjnymi.
Warunki członkostwa w UE i niedawne wschodnie rozszerzenie UE
Badania socjologiczne wskazują, że w państwach post-komunistycznych podejście do tradycyjnej rodziny, życia seksualnego lub aborcji jest raczej konserwatywne3. 25 milionów praktykujących polskich katolików zrównałoby populacji siódmego co do wielkości państwa UE oraz stanowiłoby 5% populacji całej UE. W okresie przed rozszerzeniem (tj. przed 2004 r.) politycy UE zmierzali stanowczo w stronę sekularyzmu, gdyż w państwach „piętnastki" dominowały partie lewicowe i centrowe. Bardzo istotne jest zwrócenie uwagi na fakt, że rewizje traktatowe z lat 1992 i 1997, w zakresie polityki społecznej i praw człowieka, odzwierciedlały układ sił politycznych przed rozszerzeniem. Rozszerzenie o dziesięć nowych państw głównie z Europy środkowej i wschodniej zmieniło równowagę ideologiczną w UE. Jednocześnie obarczenie ich warunkami wyznaczonymi przez UE określającymi proces przystępowania do niej hamowało kontrowersje polityczne wokół wrażliwych zagadnień dotyczących państw kandydujących. Procedury przedakcesyjne, takie jak przeglądy okresowe w ramach Wspólnych Memorandów w sprawie Integracji, de facto uniemożliwiały efektywną debatę nad potencjalnie kontrowersyjnymi prawami UE, a marchewka w postaci korzyści ekonomicznych sprawiła, iż rządy Europy centralnej chciały jak najszybciej przejść przez ten proces. Obecnie te bardziej kontrowersyjne aspekty prawa europejskiego, tj. „prawa człowieka", prowokują napięcia polityczne w wielu krajach Europy centralnej i wschodniej. Tym samym, choć istnieją relatywnie trądy ej onalistyczne państwa w Europie zachodniej (Hiszpania, Irlandia, Włochy), przystąpiły one do integracji europejskiej na długo przed wzrostem kompetencji UE w zakresie spraw społecznych, co w pewnym sensie przyczyniło się do zmniejszenia napięć politycznych związanych z nową agendą UE w tych państwach.

Regulacje w zakresie moralności oraz prawa człowieka

Regulacje w zakresie moralności są rodzajem regulacji społecznych, które dotyczą nieekonomicznych aspektów polityk publicznych4. Część naukowców5 mówi po prostu o polityce moralności, która zmierza do modyfikacji, kształtowania oraz sankcjonowania zachowań jednostkowych. Orędownikami polityki moralności mogą być zarówno partie lewicowe, jak i prawicowe. Regulacja w zakresie moralności jest próbą zachowania lub transformacji pewnych cech narodowej/lokalnej kultury poprzez aktywną politykę społeczną. Obecnie, w wyniku następujących po sobie zmianach traktatów, instytucje UE uzyskały wpływ wykraczający poza ekonomię, w sferę obrony i wewnętrznych polityk bezpieczeństwa, a przede wszystkich w sferze polityki społecznej i promowania praw człowieka. Obszary te zawierają m.in. kwestie dotyczące polityk rodzinnych, edukacyjnych i kulturowych.
Niektóre inicjatywy UE zmierzają w kierunku zmniejszenia wpływu regulacji narodowych na te kwestie, w zamian promując odmienne polityki, które są sprzeczne z ukształtowanymi przez długie lata kodami kulturowymi państw członkowskich. Osiągane jest to poprzez różne inicjatywy w sferach polityk sięgających od sprawiedliwości (praw człowieka), poprzez niedyskryminację, gender mainstreaming, programy równych szans, wykluczenie społeczne oraz rozwój. Większość z tych inicjatyw odzwierciedla ogólny trend rozwojowy społeczeństw zachodnich oraz szeroko oddaje moralny konsens w państwach zachodnich. Jednak UE stała się także polem doświadczalnym lobbystów i grup interesu, które zdaj ą sobie sprawę z faktu, iż umiejętnie korzystając z i tak już szerokiej jurysdykcji instytucji UE mogą osiągać lub rozszerzać swój program w całej Europie6.
Jeszcze jeden punkt wymaga wyjaśnienia. Należy mieć w pamięci, że głównym gwarantem praw człowieka w Europie jest Rada Europy, która poprzez swój Trybunał w Strasburgu bada należyte przestrzeganie Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka (EKPCz). Wszystkie państwa członkowskie UE są sygnatariuszami Konwencji i o ile UE nabierze osobowości prawnej również przed nią otworzy się możliwość jej podpisania. Mimo to należy pamiętać, że to UE a nie Rada Europy jest najbardziej zaawansowanym projektem politycznej organizacji paneuropejskiej. Jeszcze istotniejsze jest to, że prawa UE mają moc właściwą prawom państwowym, a własny budżet UE może być przez nią skutecznie używany w celu implementacji polityk UE. Tym samym to UE, a nie Rada Europy, jest znacznie bardziej obecna w codziennym życiu i świadomości Europejczyków.

Kształtowanie prawodawstwa poprzez „dialog społeczny"

Dyrektoriaty Generalne (DG) Komisji Europejskiej (KE) zajmujące się kształtowaniem i wdrażaniem instrumentów politycznych dzielą się na dwie grupy. Te, które zajmują się sprawami wewnętrznymi państw członkowskich określić można mianem dyrektoriatów politycznych. Druga grupa zajmuje się stosunkami zewnętrznymi UE. Sprawy dotyczące regulacji w zakresie moralności znajdują się w przedmiocie działalności wielu departamentów (np. badań), tak więc każda próba zacieśnienia ich do konkretnych obszarów biurokratycznej działalności skazana jest na porażkę. Liczba artykułów traktatowych nadających szczegółowe kompetencje instytucjom wspólnotowym wzrosła z 86 (w Traktacie Rzymskim z 1957 r.) do 254 (w Traktacie Nicejskim z 200 r.)7. Co ciekawe, zdając sobie sprawę z tego wzrostu kompetencji KE podzieliła się na pięć funkcjonalnych grup komisarzy; ci zajmujący się prawami podstawowymi, niedyskryminacją i równymi szansami zajmują się kwestiami dotyczącymi regulacji w zakresie moralności. Istnienie tych grup funkcjonalnych wskazuje na wzrastające znaczenie materii regulacji w zakresie moralności, co daje o sobie znać również w dialogach z przedstawicielami Komisji8.
Jednym z najbardziej dynamicznie rozwijających się trybów kształtowania polityk w UE jest tzw. „dialog społeczny". Coraz częściej, zanim rozpocznie się proces pisania dyrektyw i rozporządzeń, KE przeprowadza konsultacje ze społeczeństwem obywatelskim. Początki „dialogu społecznego", który w żargonie UE oznacza kształtowanie polityk razem z organizacjami pozarządowymi, odnaleźć można w Traktacie z Maastricht oraz Zielonej Księdze Komisji nt. polityki społecznej9. Prawdziwy impet uzyskało wraz z Drugim Europejskim Forum Polityk Społecznych zorganizowanym w 1998 r.10, którego celem było poszerzenie dostępu organizacji pozarządowych do UE. Zwyczajowo KE publikuje Zieloną Księgę z propozycją legislacji i przedkłada j ą pod dyskusję wszystkich organów politycznych UE, ale również społeczeństwa obywatelskiego przez internet. Na podstawie uzyskanych rekomendacji KE publikuje sformalizowaną Białą Księgę, która prezentuje jej oficjalne stanowisko na temat przedmiotowej sprawy. Biała Księga dyskutowana jest na właściwych spotkaniach legislacyjnych. Jest to rozszerzona wersja procedury zwanej „przyjmij do wiadomości
1 skomentuj" (notice and comment) stosowanej przez amerykańskie agencje regulacyjne. W rzeczywistości UE promuje ponadnarodowe federacje organizacji pozarządowych ustanawiając je głównymi partnerami (tak zwanymi „platformami" lub „organizacjami parasolowymi") w pewnych obszarach polityk.

danfoss

Implementowanie legislacji poprzez Wspólnotowe Programy Działań

Zadania KE nie ograniczają się do inicjowania aktów prawnych. Komisja odpowiada również za ich wdrażanie. Korzysta przy tym z budżetu przydzielonego każdemu DG. Unia działa na podstawie siedmioletnich ram budżetowych uzgodnionych przez instytucje UE. Wpłaty wahają się pomiędzy wysokością dwóch do czterech procent wielkości budżetów państw członkowskich oraz a całkowity budżet wynosi 1,01 % ich PKB". Całkowity budżet UE równa się ok. 112 miliardów Euro. Przychód czerpany jest ze wspólnych taryf celnych UE, ceł rolniczych, części dochodów krajowych z podatku VAT oraz bezpośrednich wpłat z budżetów państw członkowskich. UE nie posiada własnej władzy fiskalnej, choć harmonizacja podatkowa, szczególnie w zakresie podatków od zysków przedsiębiorstw, zrodziła się z rozważań nad kształtem przyszłych dyrektyw i rozporządzeń. Prawie połowa budżetu wydawana jest na subsydia rolnicze, a jedna trzecia na pomoc dla biednych regionów. Pozostała część budżetu poświęcana jest na polityki zagraniczne UE (7%), wydatki administracyjne (6%), obywatelstwo, wolność, bezpieczeństwo i sprawiedliwość (1%)12.
Komisja zobowiązana jest na podstawie art. 274 TWE do wykonywania budżetu na podstawie rozporządzeń wydawanych przez Radę zgodnie z art. 279 TWE. Parlament Europejski, działając na zlecenie Rady, udziela Komisji absolutorium z wykonania budżetu (art. 276 TWE). Tzw. rozporządzenia finansowe wydawane przez Radę wyznaczają sposób administrowania budżetem przez KE. Budżet Wspólnot Europejskich przepisuje trzy tryby wykonywania: l) na zasadzie zcentralizowanej; 2) poprzez podział lub decentralizację zarządzania; 3) poprzez wspólne zarządzanie z organizacjami międzynarodowymi13. Pierwsze dwa tryby są stosunkowo mało kontrowersyjne i odpowiadają za wydawanie większości środków budżetu. Poprzez ich zastosowanie pieniądze wydawane są przez odpowiedni DG Komisji, państwo członkowskie („podział") lub państwo trzecie („decentralizacja"). W trzecim trybie, „wspólnym zarządzaniu", głównym beneficjentem są organizacje pozarządowe.
Jednym z popularnych sposobów wykonywania budżetu sątzw. „Wspólnotowe Programy Działania"14. Obecnie KE prowadzi ok. 46 programów sterowanych przez 12 DG. Nie wszystkie DG prowadzą własne programy, lecz dotyczy to wszystkich DG zajmujących się polityką społeczną. Programy te ustalane są decyzją Rady. Często programy wdrażane są poprzez tryb „wspólnego zarządzania" korzystając z pomocy różnych organizacji pozarządowych. Przed przyjęciem Rozporządzeń Finansowych z 2002 r. wiele grantów zostało rozdanych organizacjom bez żadnej wyraźnej podstawy prawnej rządzącej budżetem15. Podstawę często stanowił art. 308 TWE, który podobnie jak „klauzula niezbędnych i właściwych [postanowień]" (necessary and proper clause) w Konstytucji USA zezwala na legislację w obszarach, w których UE nie powierzono wyraźnie kompetencji.

II. STANOWISKO UE W SPRAWIE PRAW CZŁOWIEKA i RELIGII

Każde z 27 państw członkowskich UE jest sygnatariuszem Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka z 1950 r., która w wraz z Europejskim Trybunałem Praw Człowieka od pół wieku służy jako gwarant przestrzegania praw człowieka w Europie. UE, jako organizacja ekonomiczna stojąca na straży czterech wolności przemieszczania, przez dłuższy okres swojego istnienia była zgodna, iż sprawy dotyczące praw człowieka powinny być rozstrzygane na płaszczyźnie konstytucji narodowych lub zobowiązań powziętych na podstawie EKPCz.
Tradycja ograniczania się do spraw ekonomicznych zaczęła się zmieniać w latach 80-tych, gdy UE nabyła nowych kompetencji oraz ambicji działania w stylu rządu państwowego, tym samym potencjalnie naruszając indywidualne prawa człowieka gwarantowane przez EKPCz oraz konstytucje narodowe. Jednak założenie, że sądy krajowe lub Trybunał w Strasburgu mogłyby domagać się jurysdykcji nad UE ze względu na konieczność wydawania orzeczeń nt. konfliktu pomiędzy prawami podstawowymi a czterema wolnościami UE, było postrzegane jako sprzeczne z unijna ambicją rozszerzania jej prerogatyw16. Z drugiej strony część komentatorów w państwach członkowskich obawia się, że UE może unikać osądzania naruszeń praw podstawowych, ponieważ jej akty prawne nie są poddane kontroli ETPCz, który zajmuje się jedynie przypadkami państw europejskich, a nie organizacji takich jak UE17.

Tworzenie nowych praw

W odpowiedzi na zarzuty nieodpowiedzialności za naruszenia praw człowieka UE, zamiast od początku starać się o przystąpienie do EKPCz, zareagowała tworząc własny program ochrony praw podstawowych, często zmieniając przy tym język zawarty w EKPCz. Robiąc to dostała się pod ostrą krytykę związaną z założeniem, że zwiększanie aktywności w sferze praw człowieka jest jedynie środkiem w rozszerzaniu jej prerogatyw. Poniżej znajduje się wykaz postanowień prawa UE ustanowionych w celu ochrony praw podstawowych:
* Uznaje się za ogólną zasadę, że „UE opiera się na zasadach wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności oraz państwa prawnego" (art. 6 ust. l TUE).
* Art. 6 ust. 2 TUE stanowi, że UE szanuje prawa zagwarantowane w EKPCz
oraz wynikające z tradycji konstytucyjnych państw członkowskich.
* Unia może pozbawić części praw członkowskich państwo naruszające postanowienia Traktatu, jeżeli udowodni się, że państwo to narusza zasady wymienione
w art. 6 ust. l TUE (art. 7 TUE).
* Zasady te muszą być przestrzegane także przez państwa kandydujące do UE
(art. 49 TUE).
* ETS otrzymał kompetencje do badania przestrzegania praw podstawowych
przez instytucje UE (art. 46 TUE).
* Art. 136 TWE wspomina o przestrzeganiu przez Wspólnotę Europejskiej Karty
Socjalnej z 1961 r. oraz Wspólnotowej Karty Socjalnych Praw Podstawowych
Pracowników z 1989 r.
* Art. 11 TUE podkreśla, że rozwijając Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa UE ma brać pod uwagę jej cele, którymi są m.in. „rozwijanie oraz
umacnianie demokracji i państwa prawnego, a także poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności.
Europejski Trybunał Sprawiedliwości jest podstawową instytucją, której powierzono interpretowanie prawa UE. Już w 1970 r. orzekł, że prawa podstawowe należą do ogólnych zasad prawa, których ma za zadanie bronić18. Co więcej, choć dopiero Traktat z Amsterdamu jako pierwszy nadał ETS kompetencje do badania instytucji UE pod kątem przestrzegania art. 6 TUE, ETS zdążył już do tego czasu rozwinąć orzecznictwo, które rozszerzyło jego jurysdykcję na działania państw członkowskich implementujące prawo UE19 oraz interpretację klauzul umożliwiających odstępstwa od stosowania prawa UE20. Wreszcie w sprawie Schmidberger ETS uznał się za właściwy w sytuacji, gdy państwo uchyla się od przestrzegania wymogów prawa wspólnotowego powołując się na same prawa podstawowe21.
Przypadki dotyczące regulacji w zakresie moralności objawiają się przeważnie w sprawach dotyczących niedyskryminacji, równości płci oraz wspólnego rynku (szczególnie wolności przepływu osób i usług). W zakresie równości płci w sprawie Marschall22 ETS uznał, że państwa członkowskie mogą przyjmować w zatrudnianiu środki faworyzujące niedoreprezentowaną z powodu przesądów płeć. W serii spraw ETS23 rozszerzył koncept równości płci na transseksualistów. W odniesieniu do aborcji ETS przezornie uniknął osądzenia sprawy co do meritum. W sprawie Grogan24 ETS orzekał na podstawie pytania sądu irlandzkiego, czy wydanie nakazu sądowego, na wniosek Stowarzyszenia na Rzecz Ochrony Dzieci Nienarodzonych, nakazującego grupie młodzieży rozpowszechniania informacji o możliwości dokonania aborcji za granicą, jest niezgodne z prawem europejskim. Trybunał stwierdził, że choć aborcję można uznać za usługę w rozumieniu prawa wspólnotowego, a tym samym utrudnianie przemieszczania się w celu jej otrzymania można by uznać za naruszenie swobody przemieszczania się, zastrzegł jednak, że dla wydania takiego orzeczenia niezbędna byłaby „więź ekonomiczna pomiędzy dostawcą informacji a wykonawcą aborcji"25. Biorąc pod uwagę, że takiej więzi nie było, Irlandia mogła zakazać rozpowszechniania informacji. Mimo to orzeczenie stanowiło jasny sygnał, że ETS może narzucić prawa wspólnego rynku, które potencjalnie są sprzeczne z prawami człowieka wynikającymi z konstytucyjnych postanowień państw członkowskich26.
Instytucja małżeństwa wciąż wydaje się chroniona przez prawa narodowe. W orzeczeniu Grant27 ETS uznał, że „przy obecnym stanie prawa Wspólnoty, stałe związki pomiędzy dwoma osobami tej samej płci nie są uważane za równe z małżeństwami". Mimo to, kilka lat później, w orzeczeniu K.B.28, ETS był bliski naruszeniu brytyjskiego prawa małżeńskiego, kiedy nawiązał do orzeczenia ETPCz w sprawie Goodwin29, które rozszerzyło prawo do zawarcia związku małżeńskiego na transseksualistów.
Inny przykład aktywności U E w dziedzinie regulacji w zakresie moralności, która potencjalnie może się różnić od tradycji konstytucyjnych państw, to ekspansywna natura art. 13 TWE, który jako pierwszy przypadek w prawie międzynarodowym zawarł w klauzuli anty-dyskryminacyjnej przypadek orientacji seksualnej. Włączenie to, a następnie wydanie kilku dyrektyw implementujących ten przepis, wywołało protesty w części nowych państw członkowskich30. UE wydaje się podążać za kursem wyznaczonym przez Sąd Najwyższy USA w słynnym czwartym przypisie do sprawy Carolene Products31, często krytykowanym za sądowe tworzenie hierarchii grup kulturowych.
Wreszcie, Karta Praw Podstawowych UE stanowi próbę kodyfikacji tego języka traktatowego oraz orzecznictwa, a także przedstawienia ich jako „praw podstawowych".
Karta Praw Podstawowych UE: odchodzenie od konsensu dotyczącego praw człowieka
W 2000 r. Unia ogłosiła swoją własną Kartę Praw Podstawowych, której celem była kodyfikacja wszystkich praw, przez które UE czuła się związana. Okazje tą wykorzystano, aby zmienić język niektórych postanowień EKPCz ułatwiając progresywną wykładnię Trybunałów. Najbardziej rażącym przykładem jest art. 9 Karty, prawo do zawarcia małżeństwa:
* Art. 12 Konwencji: „Mężczyźni i kobiety w wieku małżeńskim mają prawo
do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny, zgodnie z ustawami krajowymi
regulującymi korzystanie z tego prawa".
* Art. 9 Karty:, ,Prawo do zawarcia małżeństwa i prawo do założenia rodziny są gwarantowane zgodnie z ustawami krajowymi regulującymi korzystanie z tych praw".
Co więcej, będąc na chwilę obecną dokumentem, którego postanowień nie można formalnie dochodzić na drodze sądowej, Karta bywa cytowana przez ETPCz, przy czym art. 9 nie jest tutaj wyjątkiem. Jedna z prawniczek zauważa, iż „podczas gdy w orzeczeniu Grant ETS odnotował, że ETPCz interpretował art. 12 EKPCz, o prawie do zawarcia małżeństwa, jako odnoszący się do «tradycyjne-go małżeństwa zawieranego przez dwie osoby przeciwnej płci biologicznej», od tamtego czasu (...) ETPCz zmienił zdanie, i w orzeczeniu Goodwin rozszerzył prawo do zawarcia małżeństwa na osoby, które zmieniły płeć. ETPCz orzekł, że «w instytucji małżeństwa zaszły istotne zmiany» od czasu przyjęcia Konwencji Europejskiej. W odniesieniu do tego ETPCz zauważył, że art. 9 Karty odchodzi od brzmienia art. 12, «bez wątpienia celowo», przez usunięcie ograniczenia prawa do zawarcia małżeństwa «jedynie do kobiet i mężczyzn»"32.
„Unowocześnienia" ETPCz można znaleźć również w tytule „Równość" Karty. Karta podnosi pewne polityki UE do rangi praw podstawowych. Art. 13 TWE dotyczący niedyskryminacji zawarty jest w art. 21 Karty, znacząco zmieniającym klauzulę anty-dyskryminacyjną z art. 14 EKPCz. Po pierwsze do przyczyn zakazu dyskryminacji włącza orientację seksualną, po drugie, w przeciwieństwie do art. 14 EKPCz, zabrania dyskryminacji w odniesieniu do całości prawa UE. Należy pamiętać, że EKPCz zabrania dyskryminacji jedynie na gruncie korzystania z praw wyraźnie wskazanych w Konwencji, nie ogólnie, np. w porządkach konstytucyjnych państw sygnatariuszy. Jako przykład ilustracji Wielka Brytania może dyskryminować katolików w dostępie do tronu brytyjskiego, bowiem nie istnieje prawo do zostania królem w EKPCz. Karta zmienia to, a jej zastosowanie rozszerza się na wszystkie obecne i przyszłe sfery kompetencji UE.
Znaczący jest fakt, że gdy Rada Europy przedstawiła specjalny protokół (nr 12), który rozszerza zakres zastosowania art. 14 EKPCz na wszystkie prawa uznawane przez państwach sygnatariuszy, jedynie 10 państw podpisało go do 2006 r. Widocznie większość państw jest niechętna szerokiemu zastosowaniu postanowień anty-dyskryminacyjnych, nie wspominając o przekazaniu jurysdykcji w tych sprawach trybunałom międzynarodowym. Jednocześnie państwa, które ratyfikują Traktat Reformujący, czyniący Kartę jej integralną częścią, znajdą się w obliczu znacznie szerszej klauzuli anty-dyskryminacyjnej oraz znacznie potężniejszego trybunału, który będzie stał na straży jej przestrzegania.
Inną polityką, która została podniesiona do rangi prawa podstawowego, jest równość płci z art. 141 TWE zawarta w art. 23 Karty. W porównaniu z poprzednikiem, art. 23 Karty idzie znacznie dalej w tym, że nie wspomina nic o woli państw w zapewnianiu przywilejów dla płci niedostatecznie reprezentowanej, stwierdzając po prostu, że takie postępowanie jest uzasadnione.
Wydaje się jasne, że UE stara się kształtować reżim praw człowieka według swoich własnych potrzeb, czego redefinicja małżeństwa jest tylko jednym przykładem. Co więcej, w doskonałym artykule nt. relacji między ETS a ETPCz, Laurent Scheeck33 podkreśla, że początkowy okres niechęci pomiędzy tymi dwoma trybunałami zastąpiony został przez współpracę. Jeżeli współpraca ta oznacza wzajemne cytowanie orzecznictwa w celu promowania programu politycznego obydwu trybunałów europejskich, jak w sprawie Goodwin, to wydaje się, że początkowa intencja kontroli Unii przez zewnętrzną instytucję zajmująca się prawami człowieka została zastąpiona przez wspólny projekt: używanie języka praw człowieka jako instrumentu politycznego w nakładaniu na państwa członkowskie kontrowersyjnych regulacji w zakresie moralności.

danfoss

Monitorowanie i promowanie reżimu praw człowieka UE

Istnieje około dwudziestu ąuasi-regulacyjnych agencji UE, takich jak ostatnio powołana Agencja Praw Podstawowych, Europejskie Obserwatorium Demograficzne oraz Sytuacji Społecznej (przemianowane z Europejskiego Obserwatorium Sytuacji Społecznej, Demograficznej oraz Rodzinnej), a także mający rozpocząć wkrótce pracę Europejski Instytut ds. Równości Kobiet i Mężczyzn, które służą jako ośrodki monitorujące i badawcze dla różnych dyrektoriatów FCE. W tej grupie znajdują się także różne „komitety eksperckie" tworzone poprzez oferty publiczne Komisji, szczególnie funkcjonująca do niedawna Sieć Niezależnych Ekspertów UE ds. Praw Podstawowych.
DG EMPL (Zatrudnienie, Sprawy Społeczne oraz Równe Szansę), na podstawie mandatu dostarczonego przez porozumienie dotyczące Otwartej Metody Koordynacji (OMK) z Lizbony, zarządza swoimi wielostronnymi działaniami nadzorczymi w sferze spraw rodzinnych poprzez Europejskie Obserwatorium Demograficzne oraz Sytuacji Społecznej w Wiedniu. Do tej pory zorganizowało pięć konferencji: o płodności w 2000 r., o formach rodziny i młodym pokoleniu w 2001 r., o imigracji i rodzinie w 2002 r, o rodzinie i systemach opieki zdrowotnej w 2003 r. oraz o trendach demograficznych i zmianach społecznych w 2004 r.
Agencja Praw Podstawowych służy jako instrument KE do monitorowania przestrzegania oraz wdrażania agendy praw człowieka w UE. Jej cele są liczne, choć zapewnia się, że „poniższe zadania nie znajdują się w kompetencjach Agencji:
1. badanie skarg jednostkowych;
2. wydawanie regulacji;
3. monitorowanie sytuacji w państwach członkowskich dla celów zastosowania
art. 7 TUE;
4. zajmowanie się legalnością aktów prawnych w rozumieniu art. 230 TWE
(który przyznaje ETS prawo do badania legalności aktów prawnych Wspólnot)
lub badanie, czy państwo członkowskie nie wypełniło zobowiązań traktatowych
w rozumieniu art. 226 TWE34.
Z drugiej strony w pracach nad powołaniem Agencji brano pod uwagę, że „Sieć Niezależnych Ekspertów ds. Praw Podstawowych może stać się jednym ze źródeł informacji używanych przez Agencję"35. Działalność Sieci była przyczyną
licznych obaw. W listopadzie 2005 r. grupy pro-aborcyjne zostały poproszone (przy wyłączeniu grup pro-life) o pomoc Sieci przy badaniu nowych państw członkowskich nt. sytuacji „praw reprodukcyjnych". Skutkowało to 40-stronico-wym dokumentem ostro potępiającym Słowację, która zezwoliła, na podstawie konkordatu z Watykanem, katolickim lekarzom na odmowę dokonania aborcji. Sieć wydała także wiele kontrowersyjnych raportów, w których wezwała do legalizacji homoseksualnych związków partnerskich i jednoznacznie chwaliła państwa, które ustanowiły małżeństwa osób tej samej płci36. Biorąc pod uwagę, że nowa agencja polegać będzie na „dialogu ze społeczeństwem obywatelskim" przez tworzoną „platformę praw podstawowych" oraz inne istniejące już sieci37, można oczekiwać podobnych stwierdzeń ze strony agencji38.
W innowacyjnym posunięciu na Szczycie Rady Europejskiej w Lizbonie w 2001 r. U E zobowiązała się do stosowania nowej metody koordynacji polityk pomiędzy państwami bez uciekania się do tworzenia prawa. OM K przekazuje KE władzę w celu koordynacji badań na temat różnych postanowień regulacyjnych w zakresie moralności. UE może przedstawić wytyczne działania oraz zlecić przygotowanie raportów z państw członkowskich na temat ich reform. UE może również wydać swoje oceny postępu, którym towarzyszą odpowiednie kompetencje nadzorcze poprzez raporty dotyczące postępu. OMK jest najważniejsza z punktu widzenia badań postępu tworzenia polityk społecznych, gdyż przeznaczona jest szczególnie do pogodzenia trudnych do śledzenia, różniących się między państwami postanowień dotyczących spraw społecznych. Znaczącym jest fakt, że polityka społeczna została dodana do spraw związanych z zatrudnieniem. Sprawy dotyczące równości płci - a tym samym pośrednio również rodzin - także objęte są zakresem działania Dyrektoriatu Zatrudnienia i Spraw Społecznych.
Prawie wszystkie przykłady stosowania OMK ilustrują stosowanie różnego stopnia podejścia centralizacyjnego, nieliczne ilustrują tendencję w kierunku pogłębiania kulturowej unikalności lub odejścia od centralnego zarządzania. Jak zauważa Noemi Lendvai: „polityka społeczna nie leży już w kompetencji państw członkowskich (...). Skonstruowanie «włączenia społecznego» poprzez OtwartąMetodę Koordynacji (...) jest poważnym mechanizmem regulacyjnym w celu odtworzenia Europy «społecznej»"39.

Umacnianie niejasnego statusu religii

Sposób, w jaki władze państwowe podchodzą do kwestii związanych z religią regulują konstytucje tych państw, ale również EKPCz, która w art. 9 gwarantuje wolność sumienia i wyznania. Traktaty UE nie odnoszą się do religii lub kościołów, za wyjątkiem art. 13, który zakazuje dyskryminacji opartej na religii. W 1997 r. Komisja Konferencji Biskupów, reprezentantów Watykanu, narodowych konferencji biskupów, Europejskiej Komisji Ekumenicznej nt. Kościoła i Społeczeństwa, prawosławnych oraz niemieckich kościołów protestanckich
opublikowała wspólną deklarację, która została przedstawiona przez kanclerza Niemiec Helmuta Konia podczas obrad Konferencji Międzyrządowej z 1997 r., przygotowującej Traktat Amsterdamski. Deklaracja nr 11 dołączona do Traktatu brzmi: „Unia Europejska szanuje i nie narusza statusu przyznanego przez prawo narodowe kościołom i stowarzyszeniom lub wspólnotom religijnym w państwach członkowskich. Unia Europejska szanuje na równi status organizacji filozoficznych i niewyznaniowych".
Propozycja ta, początkowo zaproponowana jako część TUE, nie została jednak poparta podczas obrad Konferencji i zakończyła jako niewiążąca deklaracja40. Tym samym trudno jest domagać się specjalnego statusu w zakresie etyki przez kościoły w Europie. W rzeczy samej, podczas obrad Konwentu pracującego nad projektem Traktatu Konstytucyjnego, ujawniły się obawy przed wspomnieniem Boga lub religii w preambule. Ostatecznie żadne sformułowanie nie znalazło się w tekście. Grupa Refleksyjna, ustanowiona przez Komisję, której pomysłodawcą był jej przewodniczący Romano Prodi, a przewodniczącym Kurt Biedenkopf, były premier rządu Saksonii oraz profesor prawa w Niemczech, spotkała się w 2003 r., aby rozważyć „duchowy i kulturowy wymiar Europy"41.
Dyskutowana kwestia - relacje między państwem i kościołem - zasadniczo ugrzęzła w niekończących się rozważaniach i nie została zakończona żadną konkluzją. Pomimo konsensu dotyczącego świeckiej natury rządu nie uzyskano zgody co do miejsca religii w Europie wykraczającego poza uznanie jej historycznej roli na kontynencie. Z drugiej strony Konwent uznał specjalny status kościołów włączając deklarację nr 11 do tekstu projektu Traktatu. Ruch ten wywołał gniew przeciwników uznania specjalnego statusu kościołów, takich jak Katolicy za Wolnym Wyborem42. Traktat Reformujący włącza deklarację, ale ustanawia organizacje filozoficzne oraz niewyznaniowe na tym samym poziomie. Również nie odnosi się ani do Boga, ani do religii w swojej preambule. Mimo to, Komisja Europejska utrzymuje kontakty z przedstawicielami głównych religii. Relacje te rozwinęły się pod wpływem przewodniczących Komisji Delorsa i Santera43. W 1992 Delors uruchomił specjalny projekt zwany „Duszą Europy"44, będący stowarzyszeniem głównych wyznań religijnych na równi z humanistami europejskimi, dla celów dyskutowania nad duchowym wymiarem integracji europejskiej. Specjalnej jednostce w ramach Komisji powierzono zadanie prowadzenia dialogu z kościołami i organizacjami humanistycznymi45. Jednostka utrzymywała kontakt z osiemnastoma głównymi oraz pewną liczbą mniej szych wyznań, włączając w to Komisję Konferencji Biskupów Kościoła Katolickiego Państw Członkowskich UE (COMECE), European Evangelical Alliance, Bureau de PEglise orthodoxe aupres de 1'UE, European Network of Pentecostal Churches oraz wiele innych, w tym organizacje buddyjskie i żydowskie. W Brukseli funkcjonuje również wiele organizacji reprezentujących narodowe kościoły i wyznania46. Ostatnio, 30 maja 2007 r., piętnastu liderów religii monoteistycznych spotkało się podczas konferencji zorganizowanej przez Biuro Doradców ds. Polityk UE, które po raz pierwszy sponsorowało spotkania międzyreligijne, włączając w nie przewodniczącego Komisji, Jose Manuela Barroso.
Pierwotnie stowarzyszenie Delorsa otrzymało finansowanie z utworzonej specjalnie dla tego celu linii budżetowej A-3014. Następnie nadeszła reforma47. Linia budżetowa została przeniesiona do DG Kultury i Edukacji oraz podzielona na A-3021 (europejskie think-tanki oraz organizacje rozwijające ideę Europy) oraz A-3024 (stowarzyszenia i federacje interesów europejskich). Dziś organizacje religijne traktowane są na równi z innymi organizacjami pozarządowymi, gdy starają się o granry z UE. Jedynie dalszy opis linii A-3024 dodaje, że, jej celem jest również wsparcie działań związanych z refleksją na poziomie europejskim na temat etycznych i duchowych fundamentów budowy Europy oraz dostarczaniem porad dla wolnego przepływu osób"48. Język ten nie oddaje znaczenia debaty dotyczącego rywalizujących ze sobą metafizycznych wizji dotyczących przyszłości Europy. Można stwierdzić, że dusza europejska została zastąpiona przez europejski interes.

iii. Regulacje w zakresie moralności w praktyce: rodzina, edukacja, etyka seksualna

Poprzedni rozdział pokazał, że UE stała się jednym ze strażników przestrzegania praw podstawowych w Europie, ze swoim własnym bili of rights oraz różnymi agencjami monitorującymi. Jednocześnie UE nadaje duże znaczenie politykom równości i niedyskryminacji w obszarach życia ludzkiego, podczas gdy jej zaangażowanie w dialog religijny jest jedynie symboliczne. Celem tego rozdziału jest ukazanie wybranych przykładów charakteryzujących tendencyjność UE w dziedzinie moralności, ze szczególnym uwzględnieniem spraw rodzinnych, edukacji seksualnej oraz aborcji.

Małżeństwo i rodzina

Polityka płci (gender policy) odgrywa dominującą rolę w regulacji w zakresie moralności w Unii, a zasady równości płci coraz częściej wpisywane są w jej dokumenty założycielskie. Przegląd dat powstania poszczególnych dokumentów pozwala stwierdzić, że są one wynikiem unikalnego łączenia wielu trendów krążących wokół tej agendy politycznej, która należy do głównych wyznaczników kształtowania europejskiego życia. Polityki Wspólnoty w zakresie równości i niedyskryminacji oparte są na rozporządzeniach i dyrektywach, które podkopują autonomię państw członkowskich. Głównymi krokami milowymi były:
* Pierwszy Program Promocji Równych Szans z lat 1982-1985;
* Sieć Komisji Europejskiej dla Opieki nad Dziećmi ustanowiona w 1986 r.;
Zobowiązanie Szczytu Rady Europejskiej w Lizbonie w 2000 r., aby osiągnąć
60% zatrudnienia wśród kobiet do 2010 r. Inicjatywy w zakresie niedyskryminacji oraz spraw związanych z płcią wy-chodząz dwóch DG Komisji: Zatrudnienie, Sprawy Społeczne i Równe Szansę oraz Sprawiedliwość, Wolność i Bezpieczeństwo. Te dwa DG są najważniejsze z punktu widzenia kształtowania polityk w zakresie moralności. Inicjatywy podejmowane przez te DG tworzą normy dotyczące seksualności oraz moralności, które mogą naruszać tradycyjne pojęcie rodziny. Inne obszary prawa rodzinnego są również pośrednio normowane przez różne kwestie regulowane w prawie UE, tj. zatrudnienie, bezpieczeństwo socjalne, ponadnarodowe dochodzenie praw małżeńskich, imigracja, azyl oraz wolność poruszania się. Obszary te często dają okazję do definiowania takich pojęć jak „rodzina" czy „relacja małżeńska". Z tego powodu wymagają one ostrożnego badania.
W 2000 r. przyjęto dwie istotne dyrektywy anty-dyskryminacyjne, które mają za zadanie implementowanie postanowień art. 13 TWE. Historia powstania tych dyrektyw jest bardzo pouczająca. Isabelle Chopin, aktywistka Międzynarodowego Sojuszu Gejów i Lesbijek (International Lesbian and Gay Alliance - ILGA) zainicjowała akcję zwaną „Grupa Linii Startu" (The Starting Linę Group). Wraz z innymi aktywistami zaczęła regularne rozmowy w Parlamencie Europejskim w celu włączenia praw homoseksualistów do Traktatu z Amsterdamu. Akcja powiodła się. Następnie, w czasie pisania dyrektyw anty-dyskryminacyjnych, zostali zaproszeni przez Komisję do stworzenia europejskiego oddziału ILGA wykorzystując pieniądze ze Wspólnotowego Programu Działania stworzonego, aby implementować dyrektywy w państwach członkowskich49. Jednostka anty-dyskryminacyjna odpowiedzialna za koordynację implementacji dyrektyw zyskała budżet wielkości blisko 100 milionów Euro, w tym 20 milionów zarezerwowanych na konkretne projekty badawcze oraz współpracy z organizacjami pozarządowymi.
ILGA widnieje na liście zamieszczonej na stronie internetowej jednostki anty-dyskryminacyjnej DG Zatrudnienie, Sprawy Społeczne i Równe Szansę jako główna „organizacja parasolowa" współpracująca z KE w celu wdrożenia postanowień dotyczących dyskryminacji płciowej dyrektyw. Należy odnotować, że ILGA zaangażowane jest w trwały lobbing na rzecz zmian prawnych mających uznać „małżeństwa gejów" w państwach członkowskich. Biorąc pod uwagę dostępność środków finansowych (KE twierdzi, że pokrywają one jedynie koszty operacyjne ILGA) oraz fakt, że procedura komitologii50 może być podatna na przeoczenia51, pieniądze otrzymane przez ILGA mogą być potencjalnie używane do promowania inicjatyw, które są niezgodne z prawem wielu państw członkowskich.
Choć nie istnieje europejskie prawo rodzinne, Komisja wydała kilka dyrektyw w zakresie godzenia pracy i obowiązków rodzinnych, urlopów rodzicielskich oraz dyskryminacji w zatrudnieniu, będąc tym samym aktywna w zakresie relacji pomiędzy dziećmi i rodzicami. Dyrektywami UE najważniejszymi z punktu
widzenia sytuacji rodzin są: Dyrektywa 92/85 dotycząca macierzyństwa, Dyrektywa 96/34 dotycząca urlopów rodzicielskich oraz Dyrektywa 97/81 dotycząca pracy w niepełnym wymiarze czasu. Celem tych dyrektyw jest godzenie życia rodzinnego z zawodowym. Dyrektywa z 1992 r. ustanowiła minimalny okres urlopu macierzyńskiego na 14 tygodni płatnego w wysokości co najmniej równej wysokości wypłaty w czasie niezdolności do pracy z powodów zdrowotnych. Dyrektywa dotycząca urlopów rodzicielskich nadała prawo wszystkim pracownikom (kobietom i mężczyznom) do trzymiesięcznego urlopu rodzicielskiego lub z powodów „pilnych spraw rodzinnych".
Wreszcie dyrektywa dotycząca pracy w niepełnym wymiarze czasu miała na celu eliminację wszystkich różnic w traktowaniu pracowników zatrudnionych na pełny i niepełny wymiar czasu pracy. Pracodawcy zostali również zobowiązani do rozważenia podań pracowników o zmianą wymiaru czasu pracy z pełnego na niepełny. Jest to jeden ze środków mających pomagać kobietom łączyć pracę zawodową z możliwością rodzenia dzieci. Państwa członkowskie zobowiązane są dostarczyć odpowiednie środki zapewniania zdrowia i bezpieczeństwa dla pracownic w ciąży, podczas gdy obowiązki związane z urlopami rodzicielskimi, jak się sugeruje, powinny być dzielone pomiędzy oboje rodziców - z możliwością powrotu przez kobietę na podobne stanowisko pracy po zakończeniu urlopu macierzyńskiego.
Rianne Mahoń52 stwierdza, że z rozrastających się kompetencji UE w zakresie zatrudnienia i spraw płci mogą wyrosnąć trzy różne wizje opieki nad dziećmi: l) „neo-rodzinny" (neo-familialist) model Francji i Finlandii; 2) podejście trzeciej drogi Holandii i Wielkiej Brytanii; lub 3) model równościowy Szwecji i Danii. Pierwszy model charakteryzuje się świadczeniem niskich wypłat dla rodzin, tym samym wspierając konserwatywny model rodziny, gdzie kobieta przeważnie opiekuje się małym dzieckiem. Drugi model wspiera pracę na pół etatu obojga rodziców. Podejście trzeciej drogi w Wielkiej Brytanii używa podobnych instrumentów, lecz rodzice zobowiązani są pracować co najmniej 16 godzin tygodniowo, aby otrzymać ulgę podatkową. W końcu model duński i szwedzki zmusza obydwoje rodziców do opieki nad dzieckiem poprzez stworzenie urlopu ojcowskiego tylko dla ojców. Tym samym okres płatnego urlopu jest w miarę krótki i zachęca się rodziców do korzystania z bezpłatnych żłobków (model „uniwersalnego opiekuna").
Który z tych modeli jest najbardziej widoczny w dyrektywach? Ponieważ nie ma tam żadnych kryteriów dotyczących opieki nad dzieckiem ani wiążących postanowień nakazujących udział ojców w opiece Mahoń podsumowuje, że obecna polityka UE dotycząca opieki nad dzieckiem znajduje się gdzieś pomiędzy tymi trzema modelami. Czas pokaże, jak się ostatecznie rozwinie polityka UE w zakresie rodziny i opieki nad dzieckiem. Część mniej radykalnych feministek53 postawiła pytanie, czy rodzina ma prawo „nie korzystać z modelu nie-rodzinnej opieki nad ich dziećmi"54. Cytując niemieckie badania55 Eileen Trzcinski zauważyła, że niemieckie kobiety nie akceptują tzw. modelu uniwersalnego opiekuna56, gdyż uważają się za najważniejsze opiekunki. Stanowią one 26% siły roboczej i nie uważają, iż ich główną tożsamością jest tożsamość pracownika na rynku pracy.
Wreszcie istnieją dyrektywy pośrednio mające wpływ na polityki państw członkowskich. Najważniejsza z nich dotyczy prawa obywateli Unii oraz ich rodzin do przemieszczania się i osiedlania na terytorium państw członkowskich. Została ona wydana w 2004 r. i następnie zmieniona. W wersji pierwotnej definicja rodziny nie włączała „zarejestrowanych związków partnerskich"57. Również nie nakazywała państwom, niezależnie od ich wewnętrznego prawodawstwa, aby ułatwiało wjazd „partnera, z którym obywatel Unii pozostaje w stałym, należycie poświadczonym związku"58. Dokument wyjaśniający, załączony do zmienionej dyrektywy, stanowi, że „zdaniem Komisji trwały związek może oznaczać różne sytuacje: małżeństwa osób tej samej płci, zarejestrowane związki partnerskie, legalne współżycie oraz małżeństwa common-law"59. Parlament Europejski również przegłosował w tym zakresie wiele niewiążących rezolucji oraz raportów (zob. Appendix).
Edukacja seksualna
Sfery kultury i edukacji wydają się ogólnie raczej dobrze zabezpieczone przed nadmierną ingerencją U E. Podstawa prawna dla działania w kulturze i edukacji znajduje się w tytule XII TWE, szczególnie w art. 149. Wyraźnie stwierdza on, że w tych dziedzinach Rada nie będzie działać za pomocą dyrektyw i rozporządzeń, lecz „przyjmuje zalecenia" oraz „środki zachęcające, z wyłączeniem jakiejkolwiek harmonizacji przepisów ustawodawczych i wykonawczych państw członkowskich". Mimo to, jak zostanie pokazane, wpływ rozmaitych środków promujących określony program kulturowy jest znaczący.
W jednym przypadku, to nie DG odpowiedzialne są edukację i kulturę a jednostka anty-dyskryminacyjna w DG EMPL, która posiada więcej prerogatyw traktatowych, rozdawała granty władzom edukacyjnym, których celem było rozpowszechnianie ćwiczeń anty-dyskryminacyjnych w szkołach. O ile ten cel może wydawać się nieszkodliwy, jeden z programów zwiany TRIANGLE60 (Transfer of Information Against the Discrimination of Gays and Lesbians in Europę - Przekazywanie Informacji o Dyskryminacji Gejów i Lesbijek w Europie) sponsorował konsorcjum odpowiedzialnych za edukację władz z Włoch, Holandii oraz Niemiec, które napisały ulotkę finansowaną przez Komisję Europejską, jak uczyć dzieci tolerancji61. Ulotka instruuje nauczycieli w sposobach nauczania dzieci pochodzących z rodzin religijnych, które określa jako mające problem ze swój ą „seksualnością", o liberalnych nurtach w głównych tradycjach religijnych, które zezwalają na większą swobodę w sprawach obyczajowych.
W innej części ulotki nauczyciele są uczulani, aby „nie zezwalać na dyskusję o tekstach lub zasadach religijnych, lecz na dyskusje o ciepłych aspektach religii..." (sic)62. Pamflet zawiera nawet uwagi co robić na wypadek potencjalnej rozmowy ze zdegustowanym rodzicem, na temat kontrowersyjnych spraw.
Fakt, że program ten sponsorowany jest przez UE może zostać uznany za złamanie praw podstawowych, których ma bronić, a konkretnie art. 2 I Protokołu do EKPCz (z 1952 r.), który stoi na straży praw rodziców do wyboru religijnej lub ideologicznej orientacji edukacji ich dzieci: „nikt nie może być pozbawiony prawa do nauki. Wykonując swoje funkcje w dziedzinie wychowania i nauczania, państwo uznaje prawo rodziców do zapewnienia tego nauczania i wychowania zgodnie z ich własnymi przekonaniami religijnymi i filozoficznymi".
Wspólnotowy program promowania niedyskryminacji i różnorodności utworzył pomysłowe sposoby wypełniania swojej roli. Obecnie proponuje się nagrody dla europejskich dziennikarzy i fotografów, którzy spotykają się z problemami dyskryminacji w życiu codziennym. O ile ogólnie w swoich założeniach program jest bardzo szlachetny, pewne jego punkty prowadziły wprost do podważenia autonomii organizacji religijnych w zakresie dyskryminacji opartej na płci, gwarantowanej im na podstawie dyrektywy anty-dyskryminacyjnej: „Państwa Członkowskie mogą utrzymać w mocy swoje ustawodawstwo krajowe, które obowiązuje w dniu przyjęcia niniejszej dyrektywy, lub przewidzieć w przyszłym ustawodawstwie, uwzględniającym praktykę krajową istniejącą w dniu przyjęcia niniejszej dyrektywy, przepisy na mocy których, w przypadku działalności zawodowej kościołów albo innych organizacji publicznych bądź prywatnych, których etyka opiera się na religii lub przekonaniach, odmienne traktowanie ze względu na religię lub przekonania osoby nie stanowi dyskryminacji w przypadku gdy ze względu na charakter tego rodzaju działalności lub kontekst, w którym jest prowadzona, religia lub przekonania stanowią podstawowy, zgodny z prawem i uzasadniony wymóg zawodowy, uwzględniający etykę organizacji"63.
Pomimo tej klauzuli w dyrektywie, artykuł Lauritsa Nansena, potępiający chrześcijańskie szkoły za wybór heteroseksualnych nauczycieli, został wyróżniony w 2005 r. Nawet jeżeli duńskie prawo nie zawiera klauzuli wyłączającej spod działania przepisów anty-dyskryminacyjnych organizacji religijnych, sam fakt, że jury działające w imieniu UE wybrało artykuł oskarżający duńskie szkoły ewangelikalne o „hipokryzję i brak tolerancji"64 wiele mówi o ukierunkowaniu politycznym konkursu. W innym przykładzie jedna z nagrodzonych fotografii zatytułowana była „Matka-Ksiądz" i otrzymała jednogłośną pochwałę jury, któremu „w szczególności podobał się sposób, w jaki fotografia subtelnie ilustruje walkę kobiet o równouprawnienie w zatrudnieniu w Kościele oraz sposób, w jaki prezentuje alternatywę «pracującej matki» dla ustalonego stereotypu «matki i dziecka»"65. Uzasadnienie decyzji jury nie pozostawia wątpliwości, co do preferowanego modelu edukacji i relacji stosunków państwo-kościół, niezależnie od języka prawnego zawartego w dyrektywach ogłoszonych przez UE.

danfoss

Promowanie seksu wśród młodzieży

W 2001 r. DG Kultura i Edukacja, który posiada bardzo wąską autonomię (patrz poprzednia sekcja), wydał Białą Księgę, w której ogłosił proponowany program działania66. Godny pochwały w swojej ambicji promowania „mobilności i systemów wymiany młodych ludzi”67 zdradza jednakże ambicję KE rozszerzenia zakresu jej działalności na „liczne tematy, tj. udział w życiu publicznym lub autonomia młodych osób, które nie znajdują się bezpośrednio w kompetencjach Wspólnoty, ale które liczą się w dogłębnych analizach”68. Komisja stwierdza, że „nasze społeczeństwa będą musiały zostać zdywersyfikowane pod kątem etnicznym, religijnym, społecznym i językowym. To wszystko będzie musiało być poddane odpowiedniej kontroli, szczególnie w odniesieniu do młodych ludzi”69. Pod tytułem „Uzyskując jak najwięcej z bycia młodym” stwierdza się, że młodzi żądają więcej „otwartości na seksualność”70, a także, że „popierają legalizację aborcji”71. Biorąc pod uwagę zapewnienie Komisji, że w „kategoriach przedziału okresu trwania i różnorodności konsultowanych osób, a także bogactwa informacji uzyskanego z tego źródła, wykaz ten jest bezprecedensowy na poziomie europejskim”72, byłoby czymś naprawdę znaczącym, jeżeli zapewnienie o jednolitości zdania nt. aborcji pomiędzy młodymi ludźmi byłoby prawdziwe. Bez wątpienia jednak nie jest, skoro jednym z lobbystów w Parlamencie Europejskim jest World Youth Alliance (WYA), które popiera ochronę życia od momentu poczęcia i regularnie świadczy o tym na spotkaniach różnych komitetów.73.
Na podstawie Białej Księgi nt. Młodzieży Rada wydała decyzję autoryzującą Komisję do stworzenia Wspólnotowego Programu Działania YOUTH mającego na celu pomoc organizacjom młodzieżowym w finansowaniu wymian. Kierowany jest przez DG Kultura i Edukacja. Szybkie spojrzenie na finansowane projekty pokazuje, że pewne ortodoksyjne organizacje religijne również otrzymują finansowanie z UE (np. Syndesmos – Światowe Towarzystwo Młodzieży Prawosławnej). Mimo to tryb konsultowania dużych korporacyjnych organizacji młodzieżowych zdaje się prowadzić do wykluczenia części poglądów młodych. W rzeczy samej jedna z „organizacji parasolowych” KE, Europejskie Forum Młodych (European Youth Forum), wspiera czynnie organizacje uwikłane w bezpośrednie lub pośrednie promowanie aborcji. W oświadczeniu z 1997 r. nt. Równości Płci i Polityk dotyczących Młodych stwierdza wyraźnie, że „Forum Młodych:
*będzie współpracować z UE oraz odpowiednimi władzami zajmującymi się opieką zdrowotną, fundacjami zajmującymi się AIDS oraz International Planned Parenthood Federation (Międzynarodową Federacją na rzecz Planowania Rodziny) w celu rozwijania wydajnej strategii informacyjnej, która spotka się z potrzebami młodych kobiet wszelkich orientacji seksualnych.
*Będzie zabezpieczać informacje nt. bezpiecznego seksu, prezerwatyw oraz innych materiałów podczas obrad Europejskiego Forum Młodych i Organizacji Członkowskich”74.
Tak jak większość tzw. „organizacji parasolowych" Europejskie Forum Młodych zostało nagrodzone osobną linią budżetową A-3023 (15 07 01 01) oraz dzierży uprzywilejowaną pozycję jako główna baza programowania nt. młodzieży, z której korzysta UE.

Postępy w agendzie aborcyjnej

W prawie UE nie znajdują się żadne wiążące postanowienia dotyczące dostępności aborcji, które odnaleźć można na poziomie państw członkowskich. Pomimo tego niektóre państwa członkowskie dołączyły do Traktatów protokoły lub deklaracje mające na celu bronić je przed przyszłym rozwojem prawa UE naruszającym ich porządki konstytucyjne. Irlandia załączyła swój protokół do Traktatu z Maastricht, Polska i Malta do traktatów akcesyjnych. Art. 40.3.3 Konstytucji Irlandii, chroniony przez protokół, stanowi: „Państwo uznaje prawo do życia osoby nienarodzonej oraz, z poszanowaniem równego prawa do życia matki, gwarantuje mu prawne poszanowanie a także, na ile jest to wykonalne, obronę prawną i możliwość windykacji"75.
Te wydawać by się mogło zbędne środki ostrożności mogą się wydać zrozumiałe mając na uwadze intensywną działalność pro-aborcyjnych grup nacisku w Brukseli. Marie Stopes International (MSI) to znana grupa wykorzystująca wsparcie z UE dla popierania aborcji. Na swojej stronie internetowej instruuje, jak starać się o finansowanie z odpowiednich linii budżetowych UE. W 2003 r. Dana Scallon, eurodeputowana znana z zaangażowania w ochronę życia nienarodzonego, zaprotestowała przeciw przesuwaniu środków finansowych z budżetu rybołówstwa na rzecz fundowania MSI76. W 2002 r. MSI wydało ulotkę pt. Zdrowie reprodukcyjne
-streszczenie. Zachęcała ona grupy społeczeństwa obywatelskiego do „starania się
o zmiany w prawie i politykach utrudniających dostęp do programów takich, jak bezpieczna aborcja i usługi dla nastolatków"77. Zawierała ona również przypadki projektów rozwijanych w krajach rozwijających się organizowanych wspólnie przez MSI i UE. Ulotka została ciepło przyjęta przez przedstawicieli UE. W innej publikacji MSI, Podręczniku Wsparcia Wspólnoty Europejskiej, wstęp został napisany przez Komisarza UE ds. Rozwoju, Paula Nielsena. Ten typ nieskrępowanego wsparcia przez urzędnika UE grup pro-aborcyjnych wydaje się kolejnym przykładem wszechobecnej stronniczości panującej w Komisji Europejskiej.

KE wspiera finansowo inne organizacje zaangażowane w lobbowanie na rzecz zmian polityk aborcyjnych państw członkowskich. Dla przykładu w ramach 5-go Programu Ramowego nt. Badań KE ufundowała trzyletni projekt zwany Siecią Praw Kobiet Europejskich (Network for European Women's Rights- NEWR), który w oświadczeniu podsumowującym stanowi: „często twierdzi się, że «walka» o kobiecą autonomię została wygrana i że prawo do aborcji, co do zasady, zostało uznane za niepodlegające wątpliwościom. Jednakże raporty opublikowane przez krajowe oddziały NEWR dowiodły, że nie jest to prawdą. Otwarcie UE na wschód przyniosło twarde, oparte na religii poglądy na aborcje, a relatywnie liberalne prawodawstwo z czasów sowieckich jest stopniowo zmieniane. Tym samym, lobbyng za utrzymaniem prawa do aborcji tam, gdzie istnieje oraz walka o jego wprowadzenie tam, gdzie go nie ma, wciąż znajduje się w centrum programów reprodukcyjnych dla kobiet"78.
Widocznym jest, że głównym sposobem osiągania celów w zakresie aborcji, które stosuje U E, jest stosowanie postanowień TWE odnoszących się do pomocy dla państw rozwijających się. Tytuł XX TWE, „Współpraca na rzecz rozwoju", w art. 177-178 stanowi, że formułując polityki wobec państw rozwijających się UE może podjąć środki dla zapewnienia „poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności". Jak już wspominano, promowanie tych „praw" oraz „wolności" często oznacza promowanie aborcji. UE może również podjąć „wspólne działania" (art. 180 TWE) z międzynarodowymi organizacjami pozarządowymi w tej dziedzinie. Tak zwany „Konsensus dotyczący rozwoju" przyjęty przez Radę UE jasno powołuje się na nie wiążące postanowienia Konferencji w Kairze zorganizowanej przez ONZ w 1994 roku, które do włączają aborcję do definicji zdrowia reprodukcyjnego. Jednakże głównym aktem regulującym politykę rozwojową UE w sferze zdrowia publicznego jest rozporządzenie dotyczące zdrowia seksualnego79. Lobbowała za nim MSI oraz inne pro-aborcyjne grupy nacisku. Oparte zostało na kontrowersyjnym raporcie PE zaprojektowanym przez eurodeputowaną U Ile Sandbaek (Raport Sandbeack A5-0020/2003) w procedurze współdecydowania. Zezwala ono na finansowanie aborcji z budżetu pomocy rozwojowej i jest kluczowe dla wypełnienia luki powstałej w UNFPApo tym, jak administracja George'a Busha wycofała wsparcie finansowe w sprzeciwie wobec wyraźnie pro-aborcyjnego nastawienia UNFPA. Rozporządzenie to pozwoliło ówczesnemu Komisarzowi UE ds. Rozwoju, Paul Nielsonowi, twierdzić, że Jesteśmy mocno zaangażowani w tym obszarze a związek między ubóstwem, konfliktem, AIDS i równością płci jest tak siln>. że nie mamy absolutnie żadnej wątpliwości, co do potrzeby natychmiastowej i zdecydowanej reakcji na zagrożenie pochodzące od administracji amerykańskiej w tym polu. Ogłosiłem w siedzibie ONZ w Nowym Jorku w styczniu, że Europa jest zdolna i chętna wypełnić tą lukę i my to zrobimy"80.
Porównanie szerokiego mandatu do promowania praw reprodukcyjnych Z2 granicą z wąskim mandatem „w domu" jest bardzo pouczające. Art. 152 TWE z tytułu XIII, „Zdrowie publiczne", zezwala UE jedynie na „uzupełnianie polityk krajowych", „zachęcanie do współpracy" oraz „sprzyjanie współpracy z państwami trzecimi (...) w dziedzinie zdrowia publicznego". W przeciwieństwie óc współpracy w zakresie rozwoju, lecz podobnie jak w przypadku polityk kulturowych, UE nie może przyjmować ani dyrektyw, ani rozporządzeń. Mimo to może przyjmować „środki zachęcające, zmierzające do ochrony i poprawy zdroju ludzkiego, z wyłączeniem jakiejkolwiek harmonizacji przepisów ustawowych i wykonawczych państw członkowskich". UE nie może ogłaszać ekspansywnych środków dotyczących zdrowia seksualnego w państwach członkowskich, gdyż jest ograniczona traktatowo do promowania środków zachęcających. Pojawia się więc kluczowe pytanie, dlaczego mimo braku wewnętrznego konsensusu państw członkowskich wobec prerogatyw UE w kwestiach moralnych, promuje się jednolitą politykę rozwojową, która taki pro-aborcyjny konsensus prezentuje? Czy jest to związane z normatywnymi skutkami konferencji ONZ w sprawach populacji i kobiet (Kair i Pekin)? Studium te nie pozwala odpowiedzieć na to pytanie, ale wydaje się, że gdyby doszło do rozszerzenia kompetencji ponadnarodowych DG ds. Zdrowia podobna regulacja do regulacji Sandbaek znalazłaby drogę do państw członkowskich. Można tak domniemywać, jako że w sferze polityki kulturowej DG ds. Zdrowia widzi się jako odpowiedzialny za promowanie liberalnego programu praw reprodukcyjnych. W swoim niedawno wydanym komunikacie DG stwierdza: ..strategie w zakresie HIWAIDS są blisko związane z ogólnym wzmacnianiem wartości europejskich dotyczących bezpieczeństwa ludzkiego oraz obrony praw człowieka, włączając w to zdrowie seksualne i reprodukcyjne"8I.
Jedna z ilustracji, w jaki sposób grupy popierające aborcję uzyskują swoje cele może być właśnie Konferencja ONZ nt. praw kobiet z 2000 r. Na konferencji sprawdzającej realizację postanowień odbytej pięć lat wcześniej konferencji w Pekinie, Komitet Praw Kobiet PE w wywieraniu presji na polską delegację zagroził jej, że albo poprzez stanowisko UE nt. praw reprodukcyjnych i aborcji - nawet, jeżeli jest niezgodne z Konstytucją Polski - albo zagrozi procesowi przystąpienia Polski do UE. Ostatecznie, zagadnienie tzw. praw reprodukcyjnych nie zostało włączone do Wspólnego Memorandów w sprawie Integracji, które mierzyło postępy Polski na drodze do akcesji, a decyzja Komitetu Praw Kobiet PE została potępiona przez 32 eurodeputowanych82.
Ten szybki przegląd środowiska prawotwórczego i politycznego UE miał za zadanie udowodnienie, że zakres kontrowersji politycznych nt. spraw społecznych jest znaczący. Biorąc pod uwagę, że ekspansja programu praw podstawowych L"E związana jest z jej skłonnością do zarządzania przez udział organizacji pozarządowych, deficyt demokracji przenosi się na obszary decydujące z punktu widzenia ram normatywnych, w których rozstrzyga się tzw. zwykła polityka. Powyższe przykłady pokazują, że coraz częściej regulacje w zakresie polityki społecznej UE dotykają sfer religii oraz podstawowych praw człowieka, raczej niż sfer czysto dystrybutywnej lub techniczno-regulacyjnej polityki.

danfoss

IV. REKOMENDACJE i PODSUMOWANIE

Polityczna interpretacja agendy regulacyjnej w zakresie moralności w okresie przed rozszerzeniem (tj. przed 2004 r.) odzwierciedlała głównie sekularne i liberalne wartości właściwe dla UE-15. Chociaż nie przedstawiono tego w tym studium, do konfliktu z konserwatywnym odczytaniem programu społecznego często dochodzi wraz z zastosowaniem praw człowieka do spraw rodziny, edukacji oraz etyki seksualnej w nowych państwach członkowskich, ale nie tylko. Wzrost znaczenia programu praw podstawowych UE, który często narusza konsens dotyczący praw człowieka zawarty w EKPCz, ma szczególne znaczenie. Jak przedstawiono w tym artykule, instytucje UE posiadające moc wykonawczą i implementacyjna, w przeciwieństwie do innych traktatowych organizacji w Europie (Rady Europy i jej Trybunału w Strasburgu) nie są skłonne przyznawać „szerokiego marginesu uznania" państwom członkowskich w sposobie obchodzenia się z delikatnymi sprawami społecznymi. Sytuacja ta wymaga więc szeregu reform.
1. Zmiana relacji KE z organizacjami pozarządowymi
Konsultacje KE są wybiórcze w wyborze uprzywilejowanych partnerów, oparte na ideologicznych barwach oraz w dużym stopniu poza demokratyczną kontrola państw członkowskich. Jednym z najniebezpieczniejszych trendów w zarządzaniu UE jest technokratyczne przekonanie, że reprezentacja poglądów na sprawy społeczne dokonuje się skuteczniej przez bezkrytyczne włączanie „organizacji społeczeństwa obywatelskiego", niż przez demokratycznie wybrane ciała państw członkowskich. Jedna z „parasolowych organizacji" nie wspomniana wcześniej w tym artykule, Platforma Społeczna (the Social Platform), jest organizacją składającą się z wielu członków, spośród których część sama jest parasolem ochronnym dla innych organizacji wspomnianych już wcześniej. Ci samozwańczy przedstawiciele społeczeństwa obywatelskiego są głównymi beneficjentami funduszy UE, często z liniami budżetowymi przeznaczonymi specjalnie na ich potrzeby, tak jak w przypadku Europejskiego Forum Młodych, które samo jest członkiem Platformy Społecznej, Europejskiego Forum Kobiet oraz Międzynarodowego Stowarzyszenia Gejów i Lesbijek.
Zapewne nie istnieje żaden sposób „obiektywnego" oceniania całej gamy społecznych interesów, ale z pewnością nie może się to odbywać poprzez bezkrytyczne promowanie najbardziej widocznych organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Nie posiadają one legitymacji demokratycznej partii politycznych ani nie są skłonne polegać na prywatnych donacjach. W zamian za to korzystają chętnie z finansowania UE, które hojnie napływa po skutecznych kampaniach. lecz nie daje im to żadnej legitymacji do twierdzenia, że reprezentują prawdziwie europejski interes. W niedawno opublikowanych artykułach profesor prawa z Duke University, Francesca Bignami, ostrzegała przez „współ-regulacją" w UE włączającą „organizacje społeczeństwa obywatelskiego", przemianowane na tą wygodną nazwę z „grup nacisku".
Stwierdziła ona, że: „dobro publiczne nie jest określane przez Komisję ani przez grupy interesu i stowarzyszenia, których słucha. Te wyobrażenia zarządzańiL przez społeczeństwo obywatelskie przedstawiają obywatelski świat, w którym władza publiczna może w jakiś wiadomy jedynie jej sposób rządzić bez nadawania korzyści i ponoszenia kosztów, wyłączając pewne grupy a włączając inne. tworząc politycznych zwycięzców i przegranych. W technokratycznej narraciL kiedy dokonywany jest wybór konsultacji nt. konkretnego zagadnienia, konsui racji jedynie pewnych grup, albo akceptacji opinii jednych ponad sprzeciwem innych, dokonuje się to z powodu obiektywnej natury problemu politycznego. Urzędnicy wybierają sfery konsultacji definiując je jako techniczne problemy potrzeby informacji. Zadają pytania pewnym organizacjom i akceptują ich sugestie, ponieważ organizacje te mają niezbędne środki, specjalistyczne umiejętności i wiedzę. Z całą stanowczością nie zaprzeczam, że specjaliści oraz nauka mają swoją rolę w procesie tworzenia polityk, ale w zastosowaniu do grup interesu koncepcja ta staje się problematyczna, ponieważ używają one pozorów stosowania wiedzy dla kształtowania zagadnień, reprezentacji określonych poglądów lub tworzenia agend politycznych"83.
Państwa członkowskie U E powinny nalegać na przejrzystość oraz odpowiedzialność \v tym zakresie. Dobrym początkiem jest Zielona Księga nt. Europejskiej Inicjatywy Przejrzystości84. Niezbędna jest baza danych wszystkich grup interesu, lobbystów oraz przyznanych im grantów. Ten proces na szczęście się już zaczął.
Ł Zwiększenie nadzoru nad programami wspólnotowymi oraz sieciami ekspertów
Poprzez tendencyjne polityczne i finansowe sponsorowanie grup interesu najbardziej wrogich tradycyjnym wartościom Komisja wspiera programy, które bezpośrednio kwestionują kompetencje i prawa instytucji pośrednich, tj. rodzin, ośrodków edukacyjnych i kościołów. Nieodpowiedzialne przed nikim sieci ekspertów oraz agencje U E bez demokratycznego nadzoru, a także ich „niezależne" opinie były stosowane przez KE do zmuszania krajów takich, jak Słowacja, do zgodności z „ekspercką" interpretacją prawa UE. Rządy powinny zwiększyć rolę komitetów komitologii lub ustanowić ośrodki państwowe, aby monitorować działalność biurokratów z UE, tak aby funkcjonowali zgodnie z traktatami.
3. Większa odpowiedzialność za głosowania w Parlamencie Europejskim
Wybrany w 2004 r. Parlament zawiera znacznie większą ilość społecznych konserwatystów, którzy zabierają głos w debatach dotyczących praw podstawowych, równości oraz niedyskryminacji. Zdarzały się również przypadki krajowej polityzacji takich kwestii, jak w razie upadku rządku Słowacji lub ratyfikacji Dyrektywy anty-dyskryminacyjnej na Łotwie. Niedawne utworzenie ponadnarodowego ruchu konserwatywnych partii chrześcijańskiej demokracji, który przyciągnął liczne partie z nowych państw członkowskich, jest również wiele mówiącym znakiem, że konsens liberalny w Europie spotyka się z pewnym krytycyzmem w nowych państwach członkowskich i nie tylko w nich. Biorąc pod uwagę proces konstytucjonalizacji praw podstawowych w UE starcie między społecznymi konserwatystami oraz sekularnymi liberałami w polityce UE daje się zauważać coraz częściej. Niewiążące rezolucje polityczne PE powinny być głosowane imiennie, aby przedstawiciele państw członkowskich oraz ich obywatele wiedzieli, kto za czym głosował. Zbyt długo główny nurt chrześcijańskiej demokracji uciekał efektywnej kontroli ze strony elektoratu.
4. Ograniczenie i jasne określenie znaczenia Kart Podstawowych UE
Traktat Reformujący UE uznaje prawa zawarte w Karcie Praw Podstawowych za ogólne zasady prawa UE. Biorąc pod uwagę uzasadnione wątpliwości. czy włączenie Karty ulepszy działający już na wysokim poziomie system ochrony praw w UE, stanowiąc jednocześnie potencjalne zagrożenie dla ram EKPCz. rządy powinny być skłonne do podpisania „protokołu brytyjskiego", który wyjaśnia zasady stosowania Karty85.
5. Większy nacisk na wewnętrzną dyplomację w powiększonej UE-27
Regulacja UE w zakresie moralności prowokuje napięcia polityczne w państwach centralnej i wschodniej Europy, które nie zbadały w pełni konsekwencji przeć-akcesyjnych postanowień traktatowych z 1992 i 1997 r. odnoszących się do polityki społecznej. Kontrowersje pomiędzy UE oraz nowymi państwami starły się rzeczą powszechną, tak więc zarówno polityczna przezorność, jak i dalsze badania są niezbędne aby w pełni zrozumieć polityczne i społeczne implikacje powstającej dywergencji. UE powinna jako jeden z priorytetów zwiększyć naciski na wewnętrzną dyplomację pomiędzy nowymi i starszymi członkami UE w celu lepszego zrozumienia nabytego w ostatnich latach przez te kraje unijnego acquis. Biurokratyczne akcje programów wspólnotowych w sprawach moralnych zamiast integracji mogą tylko spowodować pogłębianie się eurosceptycznych trendów.

PODSUMOWANIE

Z powodu zbiegu różnych czynników wpływających na formowanie i integrowanie się UE, biurokraci z Brukseli weszli w posiadanie rozszerzonego wpływu na regulacje moralności w Europie. Dzieje się tak mimo, iż Unia posiada co naj\sĄż^ dzielone z państwami członkowskimi kompetencje w zakresie polityk społecznych Jednocześnie wielu krajowych liderów politycznych zastanawia się, czy nie kontynuować procesu pogłębiania kompetencji UE. Dzieje się tak częściowo z powód. przekonania, że państwa członkowskie są wystarczająco dobrze chronione przeć działaniami biurokracji UE poprzez polityczną realizację zasady subsydiarności Studium to nie pozwala jednak sądzić, iż czynniki prowadzące do przenoszeni-władzy na poziom UE nie przetrwają lub się zmniejszą w nadchodzących latach Subsydiarność, zdefiniowana w sposób minimalny i w praktyce zupełnie nieskuteczna w sprawach polityki społecznej, nie jest w stanie pomóc. Co więcej, biorąc poć uwagę trendy zbadane w studium, państwa będą coraz mniej zdolne aby odzyskaj ochronę ich narodowych praw i kultur w nadchodzących latach, niż są zdolne obecnie. Jedynie natychmiastowa i skuteczna akcja podjęta przez stolice państw na rzecz przejrzystości oraz odpowiedzialności, a także w celu zatrzymania ich kompetencji w politykach społecznych może obronić i zachować narodowe tradycje dotycząca małżeństwa, rodziny i życia ludzkiego - prawdopodobnie najważniejszych kwestii naszych czasów. (Tłum. Maciej Brachowicz)

Maciej Gołubiewski

Artykuł stanowi skróconą i przeredagowaną wersją publikacji Catholic Family & Human Rights Institute: Europę s Social Agenda. Why is the European Union Regulating Morality?, White Paper Series, Number Ninę, 2008, [link widoczny dla zalogowanych] org/docLib/20080425_Europe_Social_Agenda_7.pdf.

Appendix - Niewiążące rezolucje Parlamentu Europejskiego
Rezolucje oraz raporty PE, choć nie są prawnie wiążące wśród państw członkowskich, wykorzystywane sadła ustalania

* Rezolucja A3-0028/94 w sprawie równych praw dla gejów i lesbijek we Wspólnocie
Europejskiej;
* Raport Vayssade'a w sprawie regulacji pracowniczych proponujący równe traktowa
nie dla pracowników służby cywilnej instytucji UE będących we współżyciu z partnera
mi tej samej płci (1994);
* Raport Lindholm w sprawie regulacji pracowniczych (1997);
* Rezolucja A4-0223/1996 w sprawie przestrzegania praw człowieka w UE, w której
Parlament:
.54. Przypomina państwom członkowskim, że równość kobiet i mężczyzn zależy od pełnej kontroli zdrowia i praw reprodukcyjnych i seksualnych, wolnych od przymusu, dyskryminacji i przemocy oraz równoczesnego dostępu do niezbędnych usług i informacji
59. Ubolewa nad faktem, że część państw członkowskich wciąż utrzymuje w swoich
przepisach karnych dyskryminujące przepisy nt. wieku niezbędnego dla wyrażenia
zgody na stosunek homoseksualny, a także inne przepisy dyskryminujące, m.in.
w zakresie służby wojskowej, choć różne kompetentne ciała UE zajmujące się prawami człowieka oraz Parlament Europejski potępiły takie postanowienia.
60. Zauważa z zadowoleniem, że Wielka Brytania podejmuje próbę zmiany odpowiednich ustaw, ale jednocześnie zauważa z troską, że Austria wciąż stosuje swój art. 209
kodeksu karnego w prześladowaniu homoseksualistów. Wzywa ponownie Austrię, aby
zniosła to dyskryminujące postanowienie oraz aby natychmiast zarządziła amnestię
oraz zwolniła z więzienia wszystkie osoby uwięzione na mocy tego postanowienia.
76. Wzywa państwa kandydackie, aby ratyfikowały konwencje Rady Europy dotyczące praw człowieka oraz wzywa Bułgarię, Cypr, Estonię, Litwę, Rumunię i Węgry do usunięcia z ich kodeksów karnych wszelkich postanowień, które stanowią dyskryminację wobec gejów i lesbijek."
*Rezolucja 11350/1999 - C5-0265/1999 -1999/2001 (INI) w sprawie przestrzegania
praw człowieka w Unii Europejskiej, w której Parlament
.84. Wzywa, zgodnie z rezolucją z 8 lutego 1994 r. w sprawie równych praw dla gejów i lesbijek we Wspólnocie Europejskiej, do abolicji wszelkiej dyskryminacji oraz nierównego traktowania homoseksualistów, szczególnie w odniesieniu do różnic, które wciąż istnieją w zakresie wieku wymaganego na możliwość wyrażenia zgody na odbycie stosunku seksualnego oraz w prawie pracy, karnym cywilnym, prawie kontraktowym, a także prawodawstwie ekonomicznym i społecznym".
* Raport HermangeA4-0004/1999, który jest rzadkim przykładem ogólnie przyjazne
go rodzinom raportu wyznaczającego całościową politykę rodzinną z naciskiem na dobro dziecka. Mimo to, rekomendacja centralizacji polityki rodzinnej na poziomie UE pozostaje bardzo kontrowersyjna.
*Rezolucja 2000/2174(INI) w sprawie kobiet i fundamentalizmu, która stanowi
radykalny atak na wierzenia religijne oraz promowanie kultury życia. Pod przebraniem „praw kobiet" starała się wymusić legalizację aborcji na przystępujących do UE
państwach. W myśl tej rezolucji PE:
„4. Potępia administracje organizacji religijnych oraz liderów ekstremistycznych ruchów politycznych promujących dyskryminację rasową, ksenofobię, fanatyzm oraz wykluczenie kobiet z życia publicznego, a także hierarchii politycznych i religijnych
23. Nalega, żeby Komisja zapewniła w trakcie negocjacji akcesyjnych lub umów stowarzyszeniowych, aby acguis dotyczące praw kobiet było przestrzegane.
29. Uważa, że rozdział państwa i kościoła jest jedynym akceptowalnym rozwiązaniem w społeczeństwach demokratycznych. Wzywa państwa członkowskie, aby pozostały neutralne względem różnych wyznań religijnych, w celu zachowania swojego sekularnego charakteru, zapewniając kompletny rozdział funkcji pomiędzy państwem i kościołem oraz znosząc wszelkie bariery dla wykonywania obrzędów religijnych, a także wykorzystywania symboli religijnych, tak długo, jak zasady religijne zgodne są z krajowym prawodawstwem, rządami prawa oraz umowami międzynarodowymi.
31. Wzywa wyznawców wszelkich wyznań do promowania równych praw kobiet, włączając w to prawo do kontroli nad ich własnym ciałem oraz decyzji dotyczącej posiadania rodziny, stylu życia i relacji osobistych. Wzywa państwa członkowskie, aby przyjęły prawo zakazujące wszelkich praktyk zagrażających fizycznemu i mentalnemu zdrowiu i integralności kobiet.
33. Wyraża poparcie dla znajdujących się w trudnej sytuacji lesbijek, które cierpią z powodu fundamentalizmu i wzywa liderów religijnych, włączając w to Patriarchę Rumunii oraz Papieża, aby zmienili podejście w stosunku do kobiet".
* Raport Van Lancker, 2001/2128 (INI), w sprawie praw i zdrowia reprodukcyjnego
i seksualnego.
Rezolucja w sprawie Raportu dla Rady, Parlamentu Europejskiego, Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów, nt. stanu zdrowia kobiet we
Wspólnocie Europejskiej (1999):
12. „[PE] zauważa, że w celu zabezpieczenia reprodukcyjnego zdrowia i praw kobiet aborcja powinna być legalna, bezpieczna i dostępna dla wszystkich".
* Raport Bastos, A5-0092/2004, w sprawie godzenia życia zawodowego, rodzinnego
i prywatnego.

* Rezolucja P6_TA(2006)0018 w sprawie homofobii w Europie, która wzywa państwa członkowskie do ścigania homofobii, rozumianej jako „nieracjonalny strach lub niechęć wobec
lesbijek, gejów, osób bi- i transseksualnych". Niezależnie od widocznego i godnego szacunku celu walki z nieusprawiedliwioną dyskryminacją tej części ludności, nie znajduje ona
precedensu na skalę światową w zaleceniu ścigania z powodu uczuć emocjonalnych.

Przypisy

1. Deklaracja Schumana: europa.eu/abc/symbols/9-may/decl_pl.htm.
2. Rok 1968 (często zwany „rokiem barykad") był świadkiem masowych protestów
studenckich we wszystkich głównych stolicach Europy, przede wszystkich w Paryżu i Rzymie. Studenci, nazywający siebie „nową lewicą", sprzeciwili się temu, co postrzegali jako konserwatywne programy ich uniwersytetów i domagali się rewolucji antyka-pitalistycznej. Często przywoływali autorów neomarksistowskich, takich jak Herbert Marcuse, Jean-Paul Sartre oraz pisarzy tzw. Szkoły Frankfurckiej. Daniel Cohn-Bendit, przewodniczący grupy zielonych w Parlamencie Europejskim, był jednym ze studenckich liderów tamtych czasów.
3. Standard Eurobarometer 65, 2006; C. Wallace, L. Mateeva, Attitudes to Gender
Eguality in the Context of Enlargement, wykład wygłoszony na Dorocznej Konferencji
Badań w zakresie Zatrudnienia: „Zarządzanie, praca i organizacja w społeczeństwach
post-socjalistycznych", Cardiff, Wielka Brytania, 8-9 września 2004 r.
4. A. Hunt, Governing Morals: A Social History of Morał Regulation, Cambridge 1999;
J. Rodger, Family Policy or Morał Regulation, „Critical Social Policy", 15(43)/1995.
5. P. Kurzer, Market and Morał Regulation: Cultural Change in the European Union,
Cambridge 2001.
6. Na przykład promocja wolnego przepływu osób może być skutecznym i znakomi
cie zakamuflowanym sposobem wdrażania kontrowersyjnych polityk społecznych
ukierunkowanych na rozluźnienie państwowych restrykcji dotyczących związków
homoseksualnych. Tak samo ostatnie porozumienie dotyczące tzw. Traktatu Reformu
jącego, który zastąpił odrzucony Traktat Konstytucyjny, nadało Karcie Praw Podsta
wowych moc normatywną.
7. G. Jurand (red.), After the Annus Horriblis: A Review of EL) Institutions, „The Euro
pean Policy Center Working Paper", no. 22, January 2006.
8. Wywiad z S. Waplakiem i D. Hudson, Jednostka Anty-Dyskryminacji w DG Zatrud
nienie, Sprawy Społeczne i Równe Szansę, 15 listopada 2006 r.
10. M. Carley (red.), European Social Policy Forum, Brussels, DGV, Dublin, European
Foundation for the lmprovement of Living and Working Conditions, 1998 [za:] P. Bo-
uget, National and Supranational Government_NGO Relations: Anti-Discrimintion
Policy
9. Formation in the European Union, „Public Administration and Development",
22/2002, s. 33.
11. European Social Policy Forum, Summary Report, Brussels, 24-26 czerwiec 1998
r.: [link widoczny dla zalogowanych] ... _forum.pdf.
12. Financial Programming and Budget, strona internetowa KE: ec.europa.eu/budget/
index_en.htm.
13. Tamże.
14. Art. 54 Rozporządzenia Rady 1605/2002 z 25 czerwca 2002 r.
15. Wspólnotowe Programy Działania oparte są na ekstensywnej współpracy mającej
za zadanie wspieranie integracji polityk wspólnotowych wraz z wdrażaniem wielolet
nich projektów poprzez konsorcja międzynarodowe. Wspólnotowe Programy Działa
nia stanowią zintegrowane środki przyjęte przez KE, których celem nadrzędnym jest
wzmocnienie współpracy wśród państw członkowskich w odniesieniu do polityk wspól
notowych w długim okresie czasu. Wspólnotowe Programy Działania finansowane są
z budżetu Wspólnot. Zob. np. [link widoczny dla zalogowanych]
Lista części grantów znajduje się na stronie brytyjskiej Izby Gmin w dziale pisem
nych odpowiedzi z 8 września 2004 r: [link widoczny dla zalogowanych] ... 908w08.htm. Należy odnotować, że nazewnictwo tytułów stosowanych w określaniu budżetów zmieniło się wraz z przyjęciem nowego Rozporządzenia Finansowego Rady 1605/2002 z 25 czerwca 2002 r.
16. W rzeczy samej, niemiecki Federalny Trybunał Konstytucyjny, w swoim orzecze
niu Solange l z 1974 r., orzekł, iż w jego mocy pozostaje kontrola nad aktami UE, tak
długo, jak UE nie wypracuje własnego systemu ochrony praw podstawowych skutecz
nego na równi z niemieckim.
17. Na ten temat zob. L. Scheek, Solving Europe's Binary Human Rights Puzzle: The
Interaction between Supranational Courts as a Parameter for European Governance
„Ouestion de Recherche", No. 15, October2005, s. 40.
18. C 11/70, Internationale HandelsgesellschaftGmbH v. Einfuhr- und Vorratstelle fur
Getreide und Futtermittel, „Zb. Orz." 1970, s. 1161.
19. C-5/88, Wochauf v. Germany, „Zb. Orz." 1989, s. I-2609.
20. C-260/89, Elliniki Radiophonia Tileorassi AE v. Dimotili Etairia Pliforsis i Sotirios
Kouvelas, „Zb. Orz." 1991, s. I-2925.
21. C 112/00, Eugen Schmidberger v. Austria, „Zb. Orz." 2003, s. I-5659.
22. C-409/95, Marschall v. Land Nordrhein-Westfalen, „Zb. Orz." 1997, s. I-6363.
23. C-13/94 P. v S. and Cornwall County Council, „Zb. Orz." 1996, s. 1-02143;
C-423/04, Sarah Margaret Richards v. Secretary of State for Work and Pensions,
„Zb. Orz." 2006, s. I-03585.
24. Case C-159/90, Society for the Protection of Unborn Children v. S. Grogan,
„Zb. Orz." 1991, s. I-4685.
25. A. Czerwinski, Sex, Politics, and Religion: The Clash Between Poland and the Eu
ropean Union over Abortion, „Denver Journal of International Law & Policy", 32(653;
Fali 2004, s. 664.
26. D.R. Phelan, Right to Life of the Unborn v Promotion of Trade in Services:
The European Court of Justice and the Normative Shaping of the European Union.
„The Modern Law Review", 5(55), 1992.
27. C-249/96, Grant v South West Trains, „Zb. Orz." 1998, s. 1-621.
28. C-117/01, K.B. v. National Health Service Pension Agency, „Zb. Orz." 2004, s. I-54'
29. Goodwin v. United Kingdom (No 28957/95).
30. F. van Laenen, Latvia Angers EU over „homophobia," „The Brussels Journal",
25 czerwca 2006 r.
31. United States v. Carolene Products Company, 304 U.S. 144 (1938). Przypis ten
stał się podstawą kolejnych orzeczeń Sądu Najwyższego w sprawach chroniących
integralność procesu politycznego lub dotyczących tzw. „podejrzanych" klasyfikacji, t
rasa, wyznanie, religia lub płeć.
32. C. McGlynn, Families, Partnerships and Law Reform in the European Union: Bala~-
cing Disciplinarity and Liberalisation, „The Modern Law Review", 1(69), 2006, s. 102
33. L. Scheek, dz. cyt.
34. Wolność, Bezpieczeństwo i Sprawiedliwość, strona internetowa Komisji Europe-
skiej, [link widoczny dla zalogowanych] ... ncy_en.htm.
35. Tamże.
36. Report on the Situation of Fundamenta! Rights in the European Union and its
Member States in 2005, [link widoczny dla zalogowanych]
ports2005/CFR-CDFExecSumm2006EN.pdf. „Aprobując rozszerzenie małżeństwa dla
osób tej samej płci w Hiszpanii, za przykładem Holandii i Belgii, Sieć odnotowuje, że
kilka państw członkowskich wciąż nie ustaliło, w ramach instytucji takich jak związki
partnerskie, prawnych konsekwencji funkcjonowania par tej samej płci. Mając na
uwadze orzecznictwo Komitetu Praw Człowieka wydane na podstawie Międzynaro
dowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, niezależni eksperci podkreślają
ryzyko dyskryminacji wynikające z takiej sytuacji. Zgadzając się z obawami wyrażony
mi przez Parlament Europejski, Sieć zwraca uwagę na powrót homofobii w pewnych
państwach członkowskich, które również poważnie naruszyły prawo do pokojowej
demonstracji", pr
Don%20of%20lreland%20(Eng)Nov2004.htm.
76. European Union Dumps $81 million on abortion organization, „Lifesitenews", 13 stycznia 2003: [link widoczny dla zalogowanych]
~n. [link widoczny dla zalogowanych] ... nglish.pdf, s. 21.
78. A. Guichon, R. Shah, C. van den Anker, H. Widdows, S. Hellsten, NEWR State of :ne Art Report on European Women's Rights, wrzesień 2005: [link widoczny dla zalogowanych] 3eneral/NEWR%20State%20of%20the%20Art%20Final.pdf.
''B. Do najważniejszych aktów prawnych regulujących pomoc U E dla krajów rozwi-ajacych się należą: Rozporządzenie Rady i Parlamentu Europejskiego 1567/2003 * sprawie pomocy w odniesieniu do polityk oraz działań i praw dotyczących zdrowia -eprodukcyjnego i seksualnego w krajach rozwijających się; Rozporządzenie Rady 575/1999 ustanawiające wymogi wprowadzenia w życie działań współpracy rozwojowej, które przyczyniają się do realizacji ogólnego celu rozwijania i konsolidacji demo-eacji i państwa prawa oraz poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności; Rozporządzenie Rady 2836/98 w sprawie wspierania równości płci w ramach współpracy na rzecz rozwoju; Rozporządzenie Rady 1484/97 w sprawie pomocy dla polityk programów ludnościowych krajów rozwijających się oraz Rozporządzenie Rady 550/97 w sprawie działań związanych z HIWAIDS w krajach rozwijających się.
50. Response to Written Ouestion E-0431/01 by Bastian Belder (EDD) to the Comission. Letter of 26 January 2001 from Minister Herfkens of the Netherlands to the
3ommissioner Nielson for Development Programmes Concerned with Abortion.
51. Communication from the Commission to the Council and the European Parliament
y combating HIWAIDS within the European Union and in the neighbouring countries,
2006-2009, COM (2005) 654.
52. Report to the Declaration of the National Council of the Slovak Republic on the
Sovereignty of the Member States of the European Union in the Cultural and Ethical
ssues, KDH (Ruch Chrześcijańskiej Demokracji), 2002.
33 Tamże.
5-4 The European Commission, Green Paper on the European Transparency Initiati-•e. COM (2006) 194 finał.
35 Rada Unii Europejskiej, Konkluzje prezydencji, 20 lipca 2007 r, s. 25.